Ластану көзіне іргелес аумақтардан популяция геномының тұрақтылығына радиацияның әсер ету зардабын бағалау

Аңдатпа

Өзектілігі: Адамның тіршілік ету ортасына жаңа мутагендік факторлардың көбеюі қоршаған орта мутагендерінің әсеріне байланысты адамның тұқым қуалайтын ауырлататын ауруларының жиілігінің артуына әкеледі. Радиациялық әсер ету жағдайында сезімталдығы жоғары адамдардың тәуекел топтарын анықтау қажеттілігі туындайды, өйткені радиацияның ағзаға әсері, оның функционалды ішкі жүйелеріне тікелей әсер етуден басқа, қорғаныс жүйелерін индукциялайды немесе белсендіреді (репарация, бейімделу. ДНҚ репарация жүйесі зақымдалған кезде мутация жиілігін индукциялау қаупі артады. Жоғарыда айтылғандар зерттеу тақырыбының және алынған нәтижелердің өзектілігін көрсетеді.

Зерттеудің мақсаты – созылмалы генетикалық әсерлерді ескере отырып, қоршаған ортаның радиациялық ластануының геномның тұрақтылығы мен адам денсаулығына әсерін бағалау.

Әдістерi: далалық және зертханалық әдістерді қолданды: қоршаған орта объектілерінің сынамаларын алу үшін алаңдар жүйесін құру; адамның перифериялық қанының үлгілері, объектілердің радиациялық белсенділігін өлшеу әдістері, цитогенетикалық және молекулалық-генетикалық әдістер.

Нәтижелерi: Гамма-белсенділікті өлшеу полигонның зерттелген аумағының және оған іргелес елді мекендердің радиация деңгейі 0,06-0,014 мкЗв/сағ шегінде екенін көрсетті.  Қан жасушаларының ДНҚ молекулалық-генетикалық зерттеулері және радиоактивті қалдықтар полигонының әсер ету аймағында тұратын адамдардың цитогенетикалық талдаулары бірнеше мутантты генотиптердің таралуын анықтады, бұл геномның айқын тұрақсыздығы бар адамдарда экологиялық аурулардың даму қаупінің жоғарылау ықтималдығын көрсетеді.

Қорытынды: Полигон аумағындағы және оған іргелес елді мекендердегі радиация деңгейі 0,06-0,014 мкЗв/сағ шегінде. Зерттелген топтардағы адамдардың генотиптік таралуын талдау XRCC1 репарация генінің гетерозиготалы аллельдерінің жиілігінің бақылау тобымен (10%) салыстырғанда 35%-ға дейін жоғарылағанын көрсетті, ал Trp/Trp аллелі бойынша гомозиготалы аллельдердің жиілігі бақылау деңгейінен (3%) аспайды. Өз кезегінде, XRCC3 гені үшін гетерозиготалар жиілігінің шамалы асып кетуі байқалады, Thr/Met гомозиготалы аллель бақылау деңгейінде қалады – 21% бақылаумен салыстырғанда – 2%.