Иондаушы сәулеленудің канцерогенділігі: әдебиетке шолу

Аңдатпа

Өзектілігі: ДДҰ деректері бойынша халық өлімінің құрылымында қатерлі ісіктердің (МНТ) үлесі екінші орында. Оның себебі – организмге тікелей канцерогенді әсер ететін және қорғаныс механизмдерін басатын техногендік факторлардың әсерінің үнемі артуы.
Қатерлі ісіктің дамуында иондаушы сәулелер ерекше рөл атқарады. Ол өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, медицинада және ғылыми зерттеулерде, заманауи денсаулық сақтауда диагностикалық құрал ретінде, сондай-ақ қатерлі ісіктерді емдеуге арналған сәулелік терапияда қолданылады. Радиациялық әсердің салдары денеге тікелей әсер етудің нәтижесі ғана емес, сонымен бірге ата-аналар мен ата-әжелер ұрпақтары арқылы кейінге қалдырылады. Радиобиологиялық гипотезаға сәйкес, сәулеленудің кез келген деңгейі, қаншалықты аз болса да, ұзақ мерзімді салдарлардың, соның ішінде қатерлі ісіктің, зардап шеккен адамдарда және олардың алғашқы екі ұрпақтарының ұрпақтарында қауіп төндіреді. Яғни, радиация әсерінің салдары қатерлі ісік болуы мүмкін. Иондаушы сәулеленудің төмен дозаларының биологиялық әсерінің әртүрлі теорияларының болуына қарамастан, авторлардың көпшілігі генетикалық әсерлердің көрінісінде ДНҚ-ның зақымдалуына бірінші кезектегі мән береді (табалдырықсыз мутациялық әрекет тұжырымдамасы).
Зерттеудің мақсаты – ісік пайда болудағы иондаушы сәулеленудің рөлін көрсету.
Әдістері: MEDLINE, Embase, Scopus, PubMed, Cochrane бақыланатын сынақтардың орталық тізілімінің деректеріне талдау «гамма-сәулелену», «стихиялы онкогенез», «онкогенездің алдын алу» кілт сөздерін пайдалана отырып, соңғы 10 жылдағы сәйкес ақпаратты таңдау және талдау үшін жүргізілді.
Нәтижелерi: радиациялық әсер эпигенетикалық өзгерістерге байланысты қатерлі ісіктің даму қаупін арттыруы мүмкін, бұл ге- номдық тұрақсыздықтың (GI) жоғарылауына және/немесе ісік супрессоры гендерінің спецификалық басылуына әкеледі. TP53 гендік желісінің экспрессиясында өзгерістер орын алады; канцерогенездің болжаушылары ретінде ең маңызды гендер ST13, IER3, BRCAI, LRDD, MRAS болып табылады. Эпигенетикалық өзгерістер жеке адамның радиациядан туындаған ісікке бейімділігіне де әсер етеді.
ROS және AFN мутагендік әсерлерінен басқа, тотығу стрессінің эпигенетикалық модификацияларда іргелі рөл атқаратыны туралы дәлелдер де бар.
Қорытынды: Сәулелену әсерінің нәтижесінде генетикалық және эпигенетикалық өзгерістерді тудыратын зақымданулар пайда болады, бұл ДНҚ-дағы цитозин қалдықтарының метилденуінің өзгеруіне, гистондардың модификациясына және микроРНҚ экспрессиясының реттелуіне байланысты белок экспрессиясының деңгейінің өзгеруіне әкеледі.